Το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας αποκτάται αυτοδικαίως με τη δημιουργία ενός έργου.
Η νομοθεσία απονέμει στο δημιουργό δύο αποκλειστικά δικαιώματα
- Το ηθικό δικαίωμα, που προστατεύει το ηθικό δεσμό ενός δημιουργού με το έργο του.
- Το περιουσιακό δικαίωμα, που επιτρέπει την οικονομική εκμετάλλευση ενός έργου.
Βλ. εικόνα για αναλυτικές πληροφορίες
ΕΡΓΑ ΠΟΥ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΝΤΑΙ
- Το ΔΠΙ προστατεύει τα έργα, ως άυλα αγαθά, που διαθέτουν πρωτοτυπία και μορφή. Πρόκειται συνήθως για έργα από τη λογοτεχνία, την τέχνη, την μουσική, το θέατρο, το σινεμά, το χορό, τις θετικές επιστήμες, την αρχιτεκτονική, την υπολογιστική τεχνολογία.
- Δεν προστατεύονται με ΔΠΙ γεγονότα και ιδέες, νομοθετικά, διοικητικά, δικαστικά κείμενα, εκφράσεις της λαϊκής παράδοσης, ειδήσεις.
ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ
- Το ΔΠΙ διαρκεί όσο η ζωή του δημιουργού και εβδομήντα (70) χρόνια μετά το θάνατό του, που υπολογίζονται από την 1η Ιανουαρίου του έτους το οποίο έπεται του θανάτου του δημιουργού.
- Για έργα που μετά τη λήξη της προστασίας δημοσιεύονται ή παρουσιάζονται στο κοινό για πρώτη φορά, προβλέπεται ένα συγγενικό δικαίωμα του δημιουργού (είκοσι πέντε (25) έτη από την πρώτη δημοσίευση).
Βλ. εικόνα για αναλυτικές πληροφορίες - Όταν η διάρκεια προστασίας ΔΠΙ εκπνεύσει χρονικά τα έργα εμπίπτουν στο Δημόσιο τομέα γίνονται «Κοινό Κτήμα» δηλαδή “χωρίς δικαιώματα” και η χρήση τους επιτρέπεται ελεύθερα, χωρίς τη λήψη άδειας, για οιονδήποτε σκοπό.
Βλ. εικόνα για αναλυτικές πληροφορίες
ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΕΞΑΙΡΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΔΠΙ
- Το δίκαιο ΠΙ προβλέπει εξαιρέσεις και περιορισμούς στο ΔΠΙ δίνοντας τη δυνατότητα ορισμένες χρήσεις των έργων να μπορούν να πραγματοποιηθούν χωρίς προηγούμενη άδεια από τους δημιουργούς, ιδίως όταν πρόκειται για σκοπούς που εξυπηρετούν το δημόσιο συμφέρον.
- Στο πεδίο αυτό εμπίπτουν και οι ακόλουθες ενδεικτικές χρήσεις που σχετίζονται με την εκπαιδευτική ή ερευνητική διαδικασία: Αναπαραγωγή για ιδιωτική χρήση, Αναπαραγωγή πρόσθετου αντιτύπου από βιβλιοθήκες ή αρχεία, Αναπαραγωγή από ιδρύματα πολιτιστικής κληρονομιάς για τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς, Χρήση για διδασκαλία από εκπαιδευτικά ιδρύματα, Χρήση για λόγους ενημέρωσης από ΜΜΕ, Εξόρυξη κειμένων και δεδομένων από ερευνητικούς οργανισμούς και Ιδρύματα Πολιτιστικής Κληρονομιάς για σκοπούς επιστημονικής έρευνας, Χρήση εικόνων από ΜΜΕ με έργα που βρίσκονται μονίμως σε δημόσιο χώρο, Χρήση προς όφελος εντυποαναπήρων
- Επί αυτών των περιορισμών/ εξαιρέσεων εφαρμόζεται ο Κανόνας (τεστ) των τριών σταδίων. Οι εξαιρέσεις πρέπει δηλαδή να εφαρμόζονται α) σε ειδικές περιπτώσεις β) με τον όρο ότι δεν αντίκεινται στην κανονική εκμετάλλευση του έργου ή άλλου προστατευόμενου αντικειμένου και γ) δεν θίγουν αδικαιολόγητα τα συμφέροντα του δικαιούχου.
ΑΔΕΙΕΣ ΧΡΗΣΗΣ
- Ο δημιουργός ενός έργου έχει αποκλειστικά το δικαίωμα να παραχωρεί σε άλλους ορισμένες εξουσίες που απορρέουν από το περιουσιακό δικαίωμα με τη μορφή άδειας, όπου περιγράφονται οι όροι της χρήσης, δηλαδή τα δικαιώματα τα οποία εκχωρούνται.
- Οι ανοικτές άδειες χρήσης επιτρέπουν την αδειοδότηση των ψηφιακών πόρων που διέπονται ήδη από καθεστώς Π.Ι, με ελάχιστους περιορισμούς αποσκοπώντας στην ενθάρρυνση της νόμιμης επανάχρησης, χωρίς να χρειάζεται να ζητείται κάθε φορά άδεια από το δημιουργό.
- Πιο διαδεδομένες άδειες είναι οι Creative Commons που επιτρέπουν ιδίως την αναπαραγωγή, τη διανομή, την παρουσίαση στο κοινό και τη μετατροπή του έργου.
ΠΗΓΕΣ (Βλ. εικόνα)
Επιμέλεια: Α. Φραντζή, Βιβλιοθήκη Φιλοσοφικής Σχολής - Β. Στρακαντούνα, Βιβλιοθήκη Νομικής Σχολής