Η Επιστήμη των Πολιτών (Citizen Science) αποτελεί μια ακόμη πτυχή του οικοσυστήματος της Ανοικτής Επιστήμης η οποία περιλαμβάνει τη συμμετοχή των πολιτών σε δραστηριότητες και διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα κατά τη διάρκεια μίας επιστημονικής έρευνας.
Πρόκειται για έναν νέο όρο αλλά για μία πολύ παλιά πρακτική. Ο θεσμός έχει τις ρίζες του στις ΗΠΑ στα τέλη του 1800 όταν ο ορνιθολόγος Wells Cooke, δημιούργησε ένα δίκτυο πολιτών για την παρακολούθηση της μετανάστευσης των πουλιών. Και ενώ υπάρχουν διαφοροποιήσεις ως προς τον ακριβή ορισμό της επιστήμης των πολιτών, κοινό σε όλους είναι η ικανότητα των μη επιστημόνων να χρησιμοποιούν την επιστήμη για τη συλλογή/ανάλυση δεδομένων προκειμένου να αντιμετωπιστούν ζητήματα που κυμαίνονται από τη βιοποικιλότητα έως τη μόλυνση του περιβάλλοντος, την έρευνα του Αλτσχάιμερ και πρόσφατα την έρευνα για την πανδημία COVID-19.
Η ενεργή συμμετοχή των πολιτών στην επιστημονική έρευνα αποτελεί μία δυναμική ερευνητική προσέγγιση, η οποία κερδίζει συνεχώς έδαφος χάρη στην αμεσότητα και την ευκολία επικοινωνίας και επαφής πολιτών και επιστημονικής κοινότητας. Τα οφέλη για την κοινωνία, την εκπαίδευση και την κατανόηση της επιστήμης είναι πολλαπλά καθώς μπορεί να συμβάλει στην ενδυνάμωση της σχέσης επιστήμης κοινωνίας, και φυσικά στον εκδημοκρατισμό της επιστήμης. Αποτελεί ένα συνεχώς αναπτυσσόμενο κίνημα που επιτρέπει στο κοινό την επιστημονική ανακάλυψη, παρακολούθηση και πειραματισμό σε ένα ευρύ φάσμα επιστημονικών κλάδων.
Στις μέρες μας η συμμετοχή των πολιτών στις επιστημονικές έρευνες κρίνεται απαραίτητη, διευκολύνεται και προβλέπεται από τις διαδικασίες. Πολλά προγράμματα και επιστημονικές έρευνες που αφορούν το περιβάλλον, την ιατρική αλλά και την κοινωνία βασίζονται στη συμμετοχή των πολιτών και την υιοθετούν ως μέθοδο επιστημονικής έρευνας πληθώρα πανεπιστημιακών ιδρυμάτων και ερευνητικών κέντρων σε όλο τον κόσμο, αξιοποιώντας τις δυνατότητες του διαδικτύου και της ανάπτυξης της τεχνολογίας (GPS, smart phones, ρανταρ κλπ.). Ταυτόχρονα αναπτύσσονται πολιτικές, μέθοδοι, διαδικασίες και υποδομές που θα ενισχύουν αυτή την ενεργή συμμετοχή αλλά και θα διασφαλίζουν την ποιότητα και εγκυρότητα των ερευνητικών αποτελεσμάτων.
Η μεγάλη σημασία που δίδεται στην εμπλοκή της κοινωνίας στην επιστημονική έρευνα αποτυπώνεται στις πολιτικές διεθνών οργανισμών αλλά και χωρών καθώς και στις εκατοντάδες πρωτοβουλίες και έργα σε όλο τον κόσμο στις οποίες εμπλέκονται ενεργά πανεπιστήμια και βιβλιοθήκες. Σύμφωνα με τις συστάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Aνοικτή Eπιστήμη, η Επιστήμη των Πολιτών χαρακτηρίζεται ως ένα από τα βασικά ρεύματα για την ενίσχυση του διαλόγου μεταξύ επιστήμης και κοινωνίας. Η υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την επιστήμη και τη γνώση, δημιούργησε το Κοινό Κέντρο Έρευνας(Joint Research Center-JRC), και την Πλατφόρμα της Επιστήμης των πολιτών(Citizen Science Platform), ένα εργαλείο με δυνατότητα εξατομίκευσης για τη συλλογή επιστημονικών δεδομένων από το κοινό. Στο πρόγραμμα "Horizon 2020" της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και συγκεκριμένα, στο πρόγραμμα εργασίας Science with and for Society (SwafS) δημιουργήθηκε το EU-Citizen.Science, προκειμένου να διευκολυνθεί η ανταλλαγή γνώσεων μεταξύ δικτύων, επαγγελματιών, ερευνητών, υπεύθυνων χάραξης πολιτικής αλλά και τους πολίτες όλης την Ευρώπη. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισµός για την Επιστήμη των Πολιτών (European Citizen Science Association) και η επιτροπή για την κοινή χρήση βέλτιστων πρακτικών και την ανάπτυξη ικανοτήτων (Sharing best practice and building capacity) ανέπτυξε τις δέκα αρχές της Επιστήμης των Πολιτών, που περιγράφουν αρχές στις οποίες βασίζεται και ο ρόλος των πολιτών -επιστηµόνων.
Στο Citizen science at universities: Trends, guidelines and recommendations των Πανεπιστημίων LERU αναλύονται οι τάσεις στην επιστήμη των πολιτών, διατυπώνονται κατευθυντήριες γραμμές για τους επιστήμονες και συστάσεις προς πανεπιστήμια, οργανισμούς χρηματοδότησης της έρευνας και υπεύθυνους χάραξης πολιτικής. Η επιστήμη των πολιτών παρέχει μια άλλη ευκαιρία για ανακάλυψη και μάθηση αξιοποιώντας και τον σημαντικό ρόλο των βιβλιοθηκών στην έρευνα αλλά και την εμπιστοσύνη που έχει αναπτύξει με τους πολίτες. Οι βιβλιοθήκες μπορούν να αποτελέσουν τους κόμβους της Επιστήμης των πολιτών και να συνδέσουν τους πολίτες με την επιστήμη. Στο πλαίσιο του LIBER δραστηριοποιείται σχετική ομάδα εργασίας με στόχο τη διερεύνηση του θέματος και την ανταλλαγή πρακτικών και απόψεων μεταξύ των ερευνητικών Βιβλιοθηκών της Ευρώπης. H κοινότητα επιστημόνων του CIVIS, δηλώνει τη δέσμευσή της για τις αξίες της Ανοικτής Επιστήμης CIVIS Open science Statement (26/5/2021), ως προς το ανοικτό μοίρασμα των ερευνητικών αποτελεσμάτων και της διδασκαλίας , την υιοθέτηση δεικτών έρευνας και μετρικών επόμενης γενιάς, την ανάπτυξη και τη χρήση ανοιχτών εκπαιδευτικών πόρων από τα μέλη της και τη συνεργασία με τους πολίτες.
Παραδείγματα πρωτοβουλιών από όλο τον κόσμο, αλλά και σκέψεις αναφορικά με τις πολιτικές, τις εξελίξεις και το μέλλον της επιστήμης των πολιτών αναφέρονται και στο ενημερωτικό κείμενο της Science Europe Briefing Paper on Citizen Science . Σχετικά έργα, μεταξύ άλλων, θα βρείτε : Citizen Science Alliance, SciStarter Project Finder'